ქართული ტექსტების შემცველი პალიმფსესტური, ანუ ეტრატის გადარეცხვის შემდეგ საწერად ხელმეორედ გამოყენებული ფურცლები, ინახება როგორც საქართველოში - ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრსა და სვანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმში, უძველესი ხანმეტური ოთხთავიასევე ვენის ნაციონალურ ბიბლიოთეკაში, ოქსფორდში, კემბრიჯში, ბოდლის ბიბლიოთეკაში, საფრანგეთის ნაციონალურ ბიბლიოთეკასა და სინის მთის წმ. ეკატერინეს მონასტრის წიგნსაცავში.  ძირითადად მათი ქვედა ტექსტები V-VIII საუკუნეებით თარიღდება და შეიცავს ფრაგმენტებს ძველი და ახალი აღთქმიდან, მოციქულთა აქტებიდან, აპოკრიფული, ჰომილეტიკური და აგიოგრაფიული თხზულებებიდან.

ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცულია 4570 პალიმფსესტური ფურცელი. ამ ფურცლების ორივე - ქვედა და ზედა შრე ქართულენოვანია და გადაწერილია სხვადასხვა ეპოქაში.

ყურადღებას იპყრობს ქართული ტექსტების შემცველი ორენოვანი პალიმფსესტები. ასეთებია ბერძნულ-ქართული ფურცლები, Xს-ის საბაწმინდურ ხელნაწერში - ჭილ-ეტრატის იადგარში (ბერძნული ტექსტი იკითხება ქვედა ფენაზე; დაცულია ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში); ებრაულ-ქართული პალიმფსესტი ოქსფორდისა და კემბრიჯის კოლექციაში. Aამ პალიმფსესტის  ზედა  ებრაული (თალმუდის ფრაგმენტები) ტექსტი თარიღდება XI საუკუნით, ქვედა ქართული კი _ იერემია წინასწარმეტყველის წიგნის ფრაგმენტი -

V-VI საუკუნეებით. ქართულ-ებრაული პალიმფსესტების ქვედა ქართული ტექსტი შეისწავლა და გამოსცა ივანე ჯავახიშვილმა, ხოლო კემბრიჯში დაცული ორი ფურცელისა -აკაკი შანიძემ.

საფრანგეთის ნაციონალური ბიბლიოთეკის ქართულ კოლექციაში ინახება სირიულ-ქართილი პალიმფსესტი, რომლის ზედა ფენაც X ს-ის ქართული ლიტურგიკული წიგნის ფრაგმენტია, ქვედა კი -  სირიული. ამ ტექსტის რაობა დაადგინა ფრანგმა ქართველოლოგმა ბერნარ უტიემ.

ამ სახის ორენოვანი პალიმფსესტების არსებობა ძალზე მნიშვნელოვანია კულტურატა დიალოგის პრობლემების შესწავლის თვალსაზრისით.

ქართული პალიმფსესტებისადმი დიდი ინტერესი XX საუკუნის 20-იანი წლებიდან ჩნდება დაჭილ–ეტრატის იადგარი, X ს. ბერძნულ–ქართული მათი აღმოჩენა ივანე ჯავახიშვილის სახელს უკავშირდება. ესენია ხანმეტი პალიმფსესტები.

ტერმინი ,,ხანმეტი’’ გულისხმობს ზმნის ისეთ ფორმებს, რომლებთანაც სუბიექტური მეორე პირისა და ობიექტური მესამე პირების გამოსახატავად,ასევე ზედსართავის უფროობითი ხარისხის საწარმოებლად გამოიყენებოდა პრეფიქსი “ხ” ეს გრამატიკული ნორმა V-XIII საუკუნეებში მოქმედებდა. შემდგომი პერიოდისათვის ის ცოცხალი ენის ნორმებისათვის სრულიად მიუღებელი იყო, ამიტომაც ჯერ კიდევ XI საუკუნეში ასეთ ტექსტებს გიორგი მთაწმინდელი ,,ხანმეტს’’ უწოდებს.

მოგვიანებით, პალიმფსესტებზე მუშაობისას აღმოჩნდა ახალი მასალა, რომელსაც აკაკი შანიძემ უწოდა ,,ჰაემეტი’’ ტექსტები. ,,ჰაემეტი’’ ტერმინი შეიქმნა ხანმეტის ანალოგიით, რადგან ამ ტექსტებში  სუბიექტური მეორე პირისა და ობიექტური მესამე პირების გამოსახატავად გამოიყენებოდა.   ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის ფორმებში დაცულია როგორც ძველი და ახალი აღთქმისა და `წმიდა ქრისტინას წამების~  ხანმეტი ფრაგმენტები, ასევე X ს-ის ტექსტები.

ძირითადი ბიბლიოგრაფია

  1. ქაჯაია ლ. ადიშის ოთხთავის რედაქციის  ახლად გამოვლენილი ხანმეტი ფრაგმენტი. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, 8, 2003.
  2. ქაჯაია ლ. წმ. ქრისტინას წამების ხანმეტი რედაქცია. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, 3, 2006
  3. შანიძე ა. იაკობის პირველსახარების ხანმეტი ნაწყვეტები. თბილისის უნივერსიტეტის ძვ. ქართული ენის კათედრის შრომები, 20, 1977
  4. შანიძე ა. უძველესი ქართული ტექსტების აღმოჩენის გამო. ჟ. ქართული ენის სტრუქტურისა და ისტორიის საკითხები, I, 1957.
  5. შანიძე ა. ხანმეტი იერემიას კემბრიჯული ნაწყვეტები. ჟ. ენიმკის მოამბე, IV,1927.
  6. შანიძე ა. ხანმეტი მრავალთავი. ჟ. თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე, VII, 1927, გვ.98—159.
  7. შანიძე ა. ჰაემეტი ტექსტები და მათი მნიშვნელობა. ჟ. თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე, III, 1923, გვ. 354-388.
  8. ჯავახიშვილი ივ., ქართული დამწერლობათმცოდნეობა ანუ პალეოგრაფია. თხზულებანი თორმეტ ტომად, ტ. IX,თბ., 1996
  9.  Birjall J. N. A second Georgian Recension of the Protevangelium Jacobi, Le musèon, LXXXIII, 1-2, Louvain, 1970, p. 49-72;
  10. Birjall J. N. Khanmati  Fragments of the Senoptoc Gospels from Ms. Vind Georg.2: Oriens Christianus, B 55, 1977, p. 62-89;
  11. Birjall J. N.Palimsest Fragment of a Khanmeti Georgian Vertion of I Esdras, Le Museon, LXXXV,1-2, 1972,p.97-105; 
  12. Blake R. P. Khanmeti Palimpsest Fragmenter of old Georgian Version of Jeremiah The Harvard Theolobical Revieu, XXV, N 3, July, 1932
  13. Kadzaia L. Die Alteste Georgischen vierlbangelien Handschrift, Aus dem Georgischen La caverne des trésors, Version géorgienne, éditée par Ciala Kurcikidze; Corpus Scriptorum Christianorum; Scriptores Iberici, t. 23, Lovanii, in Aedibus E. Peeters, 1993).
  14. Monumanta Iberica antiquiora, Textus chanmeti et haemeti ex inscriptionibus, s. Biblic’s et Patribus, Collegit et in linguam latinam convertit addito Glosario Joseph Molitor, Louvain, 1956
  15. The Old Georgian Palimlsest Codex Vindobonensis georgicus 2, v.1,ed. by Jost Gippert, in co-operation Zurab Sarjveladze and Lamara Kadjaia: Monumanta Paleografica Mediiaevi,s. Iberici-Caucasica,Brepols,2007.
  16. Outtier B.Un feillet du lectionere hanmeti á Paris, j.Le Muséon, 85,1972
  17. Mmisive, Notule sur les vertions orientales de l’histoir de Philotée (CPG 6221)  ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ,   Homage á Morice Geerard pour célébrer l’achevemant de la Clavis Patrum Graecorum,I,Cultura, Wettern, 1984
Loading...